Ураны олборлолтоороо дэлхийд тэргүүлэгч гурван том компанийн нэг, 70 жилийн туршлагатай Францын төрийн өмчит “Орано майнинг”-тай Монголын Засгийн газар хөрөнгө оруулах гэрээг байгуулах зөвшөөрлийг УИХ-аар гаргуулж авна гэдэг нь эдийн засгийн зорилгоороо ч, улс төрийн агуулгаараа ч асар ач холбогдолтой үйл явдал. Үндсэндээ, эдийн засгийн аргаар үндэсний аюулгүй байдлаа баталгаажуулж чадсанд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд баяр хүргэх нь зүй ёсных, бас хүссэн ч, эс хүссэн ч энэ төсөл түүний засгаар овоглогдож түүхэнд үлдэх нь гарцаагүй.

Жижиг улсын гадаад төдийгүй дотоод бодлого газар зүйн байршлаасаа хамаарахад хүрдэг. Монгол Улс гэрийн гаднаа ч, гэр дотроо ч төвийг сахидаг, энэ нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй 14 “М” төсөл дээр илүү тодорхой харагдаж буй…, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын төслийг хятадуудад, Дулааны гуравдугаар цахилгаан станцын төслийг оросуудад, уранаа Францад гэх мэтчилэн хуваарилалт хийж байгаа нь үндэсний аюулгүй байдлаа хамгаалж үлдэх арга тактик байх.

Франц нь НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүний тоонд багтдаг, НАТО болон Европын холбоог үүсгэн байгуулалцсан, “Их 7”-гийн нэг. Эдийн засгийн хөгжлөөрөө дэлхийд нэг, Европтоо хоёрдугаарт бичигддэг, ардчилсан тогтолцоотой Франц улстай ураны салбарт хамтрахаар болсон нь аль ч утгаараа сайн мэдээ төдийгүй хөрөнгө оруулагчдыг татах эерэг сурталчилгаа болох юм.

Оюутолгойн гэрээ зурагдсаны дараа 2011 онд Монголын эдийн засаг 17 хувийн өсөлттэй гарч байсан бодит түүх агаад түүнээс хойш дотоодын улс төрөө даалгүй олон ч төсөл хана мөргөж унасан нь бас гашуун сургамж билээ.

Гучаад жилийн өмнө Казакстан, Монгол хоёр нэг цэгээс хөгжлийн гараагаа эхлүүлж байв. Атал тэд хөрөнгө оруулалт татаж, бид хөрөнгө оруулалтаа хөөж ирснээсээ болж хөгжлийн хувьд тэнгэр, газар шиг ялгаатай болсон. Казакстаны нэг хүнд ногдох ДНБ 13 мянган ам.доллар, монгол хүнийх таван мянга. Казакстан ураны салбарт стратегийн тоглогч болсон, монголчууд уранаас утга учиргүйгээр айдаг. Атал Улаанбаатарын утаа нь юун уран. Утаандаа хордож үхэж байж л ураны хор ярьсаар л суудаг.

Гээд нэг үеэ бодвол хүний нохой болсон манай “эх орончид”-ын ярьдаг зургаан хөлтэй ямаа, хоёр толгойтой тугалын үлгэр итгэдэг хүн цөөрсөн байна. Утаандаа хордож байснаас уранаа ашиглая гэж боддог нь ч нэмэгдсэн байна. Ямар ч байсан парламент дээр Ц.Даваасүрэн, С.Ганбаатар нараас өөр ураныг эсэргүүцдэг гишүүд цөөрсөн нь ҮХНӨ-өөр гишүүдийн тоог нэмж, тогтолцоог өөрчилсний үр дүн. Монголыг халхын заяа нь арай ч хаячхаагүй бололтой.

Гэрээнд зааснаар “Орано”-гийн хөрөнгө оруулалтын эхний санхүүжилт 500 сая ам.доллар. Монголын Засгийн газар төслөөс АМНАТ гэх мэтчилэн 15 татвар, хураамж авна. Давуу эрхийн хувьцааны ногдол ашиг хүртэнэ. Монголын Засгийн газар арван хувийн давуу эрхийн хувьцааг эзэмшихдээ, хөрөнгө оруулалт хийхгүй.

Төслийн ажилтнуудын 90-ээс дээш хувь нь, туслан гүйцэтгэгчдийн 60 хувь нь Монголын иргэд, аж ахуйн нэгж байхаар, мөн 2028 онд ураны уурхай ашиглалтад орно, уусган олборлох аргыг ашиглана.

Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хугацаа 20 жил, гурван жил тутамд байгаль орчны аудит, таван жил тутамд нөхөн сэргээлт хийхээр тусгасан. Гэх мэтчилэн Оюутолгойн гэрээний алдаа, мадагаас нэлээд сайн суралцсан болох нь илэрхий. Уг нь болдогсон бол Оюутолгойн Монголын Засгийн газрын 34 хувийг зарчихмаар байгаа юм.

Шууд хөрөнгө оруулалт, шууд ашгаас гадна шууд бусаар эдийн засаг, улс төрд үзүүлэх нөлөөлөл гэж бий. Хөрөнгө оруулалтаас шинэ техник, технологи, мэдлэг боловсрол экспортлогдоно. Уранаас гадна газрын ховор элементийг олборлох боломж нээгдэнэ гэсэн үг.

Уран, зэс, алт, нүүрс гээд уул уурхайн экспортын бүтээгдэхүүн төрөлжихийн хэрээр наашаа урсах ам.долларын амсар томорно гэсэн үг. Дараа, дараагийн ураны төслүүд урагшлах жим болж өгнө.

Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Тувааны өгсөн мэдээллээс харахад "Цөмийн энергийн станц байгуулах тухай Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт орсон агаад
бага, дунд оврын цөмийн реактор 10-15 жилийн хугацаанд баригдах боломжтой" аж.

Монгол ураны 13 ордтой, нийт батлагдсан нөөц нь 192 орчим мянган тонн 1.5 орчим сая тонн геологийн нөөцтэй гэсэн судалгаа бий. Үндсэндээ, дэлхийн хоёр том эдийн засгийн дунд байгаа монгол эрдэс баялгаа л экспортод гаргаж амьдарна. Эсгий шаахайг маань энэ дэлхийг авах хүмүүс байхгүй. Мал нь өвчтэй учраас махыг нь авах улс ч цөөхөн. Тэгээд ч уран өөрөө эрчим хүч. Эрчим хүчний төлөөх дайн дэлхийд дэгдээд удаж байна. Эрчим хүчний эрх чөлөөтэй нь амьд үлдэх дайн. Монгол ардчилсан улс хэвээр явъя гэвэл уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ зарж идэхээс өөр гарц алга. Уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ харин улам төрөлжүүлэх ёстой. Ганц нүүрснээс хамаардаг улс байж болохгүй. Аюулгүй байдал, эдийн засаг талаас нь харж, дүгнэсэн ч!