21 дүгээр зууны энэ эрин үед цахим ертөнц хөгжиж хэдхэн жилийн өмнө бид бүхий л төрийн үйлчилгээг цаг заваа зарцуулан өөрийн биеэр очиж авдаг байсан бол одоо ухаалаг утас, E-Mongolia аппликэйшн байхад л асуудлаа хялбархан шийддэг болсон. Төрийн үйлчилгээ цахимжсан нь маш олон талын хэмнэлтийг бий болгож байгаа ч иргэдийн цахим ур чадварыг дээшлүүлэх сургалт, үйл ажиллагаа нь яах аргагүй хамгийн чухал нэгэн хэсэг болж байна. Тиймээс “И-Монгол академи” УТҮГ-аас иргэдийн цахим ур чадварыг хэрхэн дээшлүүлж буй энэ талын эрдэм шинжилгээ, судалгаа, шинжилгээний чиглэлээр хэрхэн ажиллаж байгаа талаар “И-Монгол академи” УТҮГ-ын Сургалт, Олон нийттэй харилцах газрын дарга Н.Төрбаттай ярилцлаа.

Сайн байна уу. Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе.

• Иргэдийн цахим ур чадвар гэж яриад байгаа тэгэхээр энэ ур чадварыг яагаад дээшлүүлэх ёстой юм бэ? Цахим ур чадвар гэж яг юуг хэлээд байна. Энэ асуултаар өнөөдрийн яриагаа эхлүүлье.

Монгол Улс 2020 онд “Цахим үндэстэн болно” гэсэн зорилго дэвшүүлэн зорин ажиллаж байна. Тиймээс бид нийтээрээ цахимаар мэдээллийг ойлгох, цахим ур чадварыг эзэмшүүлэх, иргэдээ бэлтгэх зайлшгүй шаардлага тулгарсан. Цахим ур чадвар гээд ярихаар хэт албаны сонсогдож байгаа ч энгийн үгээр хэд хэдэн өөр нэршил бий. Англи хэлний “Digital literacy” гэдэг үгийг монголчлоод цахим ур чадвар, тоон ур чадвар гэж өөр өөрөөр нэрлэх болсон.

“И-Монгол академи” УТҮГ нь байгуулагдаад 2 жил гаруй хугацаа өнгөрч байна. Цахим ур чадварыг дээшлүүлнэ гэдэг тухайн цахим мэдээллийг ойлгох, хэрэглэх чадвартай иргэдийг бий болгохыг хэлж байгаа юм. Жишээлбэл: Иргэдийн өргөн хэрэглээ болсон ухаалаг утсыг ашиглан энгийн хэрэглээнд бүх зүйлийг хялбараар шийдэх, орон зай, цаг хугацаанаас үл хамаарч хүссэн мэдээллийг авч ашиглахаас эхлээд дижитал дээр суурилсан бүх зүйлийг ойлгох, хэрэглэх чадварыг хэлж байгаа юм.

• Орчин үед ихэнх иргэд ухаалаг утас ашиглаж байна. Цахим ур чадварыг сурахад заавал сургалт авах шаардлагатай юу? Юу нь хүндрэл бэрхшээлтэй байдаг юм бэ?

Орчин үеийн нийгэмд ухаалаг утас, компьютер зэрэг цахим төхөөрөмжүүдийг ашиглах нь өдөр тутмын амьдралын салшгүй хэсэг болж байна. Хүмүүсийн дийлэнх нь цахим ур чадварыг бие даан сурч байгаа хэдий ч зарим тохиолдолд албан ёсны сургалтын хөтөлбөр шаардлагатай байдаг. Сургалт зохион байгуулахад иргэдийн идэвх оролцоо дутмаг, цаг зав хомс байдгаас үүдэн мэдээллээс хоцордог үүнээс үүдээд цахим залиланд өртөх, хувийн мэдээллээ алдах, шинэ техник технологийг ашиглаж чадахгүй хоцрогдол үүсэх сул тал үүсдэг.

• Танай байгууллагын зүгээс иргэдийн цахим ур чадварыг дээшлүүлэх сургалтыг хэзээнээс эхэлсэн бэ? Одоогийн байдлаар хэр их хүмүүст сургалт ороод байна. Үр дүнгийн талаар.

Манай байгууллагын хувьд бүх нийтийн цахим ур чадварыг дээшлүүлэх сургалтыг 2022 оны гуравдугаар сараас эхлэн зохион байгуулж одоог хүртэл нийтдээ 70,000 гаруй иргэнд танхим, цахим хосолсон байдлаар хүргэсээр байна. Сургалтаас гадна нийт 816 цахим ур чадварын сургагч багшийг өнгөрсөн хугацаанд бэлтгэсэн. Сургагч багш нар маань дүүрэг, хороо, аймаг, сумдынхаа иргэдэд цахим ур чадварын сургалтыг заах боломжийг бүрдүүлж өгсөн. Мөн 2024 онд цахим ур чадварын үндэсний аяныг нийслэлийн 9 дүүрэгт зохион байгуулж, тодорхой үр дүнд хүрсэн. Тус аяны хүрээнд цахим ур чадварын сургалт, үйл ажиллагааны мэдээллийг хүргэх, сургалтын материал, видео хичээлүүдийг байршуулах зорилгоор www.digital.edu.mn веб сайтыг хөгжүүлж, хэрэглээнд нэвтрүүлээд байна.

• Цахим ур чадварын сургалтыг тэгэхээр яг ямар судалгаа шинжилгээ дээр үндэслэж ямар зорилтот бүлгийн хүмүүст зориулж явуулдаг вэ?

2021 онд хуучнаар Харилцаа холбоо, мэдээлэл технологийн газар /Одоогийн Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам/, Үндэсний статистикийн хороотой хамтран Монгол Улсын хэмжээнд өрхийн МХХТ-ийн хэрэглээ, хүртээмжийн судалгаа хийсэн байдаг. Тус судалгаагаар Монгол Улсын тоон бичиг үсэг тайлагдалт 43.8 хувьтай гарсан. Монгол Улсын хүн ам 3.4 сая гэж тооцоход үүний тал хувьд ч хүрэхгүй байгаа нь тийм ч хангалттай үзүүлэлт биш юм. Үүнийг нэмэгдүүлэх тал дээр манай газар голлож ажилладаг. Мөн 2021 онд НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн хүрээнд Зорилтот бүлгийн иргэдийн цахим ур чадварыг үнэлэх чанарын судалгаа авсан байдаг. Энэ хүрээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настан, амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой өрх, шилжигч өрх, хөдөөгийн болон алслагдсан өрх зэрэг таван голлох төрөлд мэдээллийн хуваагдалд илүүтэй өртөж, цахим ур чадвар доогуур хэмжээнд байгаа гэсэн судалгааны үр дүн гарсан.

Олон улсад бүх нийтийн цахим боловсролыг дээшлүүлэх DIGCOMP, Digital literacy Global framework /DLGF/, International Computer Driving license /ICDL/, Microsoft Digital literacy course, IC3 Digital Literacy зэрэг ур чадварын бүтцийн хүрээ байдаг. Дээрх бүтцийн хүрээнүүд нь дотроо мэдээлэл өгөгдөлтэй ажиллах, мэдээллийн аюулгүй байдал, цахим засаглал асуудал шийдвэрлэх гэх зэрэг цогц чадамжуудыг багтаасан байдаг бөгөөд улс орон өөрсдийн онцлогт тохирсон цогц чадамжуудыг тодорхойлсон байдаг.

Тиймээс Монгол Улсын Засгийн газрын 2024 оны 141-р тогтоолоор бүх нийтийн харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн суурь мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор “Бүх нийтийн цахим ур чадварын бүтцийн хүрээ”-г 6 тэргүүлэх чиглэлтэй, мөн Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын 2024 оны А/57 тушаалаар “Албан болон албан бус боловсролын сургалтаар иргэдийн эзэмшвэл зохих мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн чадамжийн хүрээ”-г 12 чадамжтайгаар боловсруулахад манай байгууллагын сургалтын нэгж голлох байр суурьтай ажиллаж батлуулсан.

Ингэснээр төрийн албан хаагч, оюутан, залуус, сурагч, ахмад настай болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд рүү чиглэсэн сургалт, үйл ажиллагааг зохион байгуулахад гол баримтлах бичиг баримттай болсон байна.

• Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд E-Mongolia системийг хэрэглэхэд хүртээмжийг хэрхэн нэмэгдүүлсэн бэ? Яаж зохицуулагдсан байгаа вэ?

Манай байгууллагын статистик мэдээнээс харахад E-Mongolia системийг 1,951,000 иргэн хэрэглэж байгаагаас 52,143 хэрэглэгч нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна. МУ-ын хэмжээнд 115,115 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байгаагийн 45.2 хувь нь E-Mongolia систем ашиглан төрийн үйлчилгээ авч байна. Эдгээр ХБИ нь системд нэвтэрснээс хойш нийт 2,096,697 үйлчилгээ авсан бол 2024 оны байдлаар 899,116 үйлчилгээ авсан байх жишээтэй.

Манай сургалтад хамрагдаж байгаа иргэдийн хувьд ихэнхдээ насанд хүрсэн хүмүүс байдаг учраас удаан цагаар суух боломж хомс байдаг. Сургалт дунджаар хоёр цаг орчим үргэлжилдэг. Аль болох онол болон практикийг хослуулан сургалт явуулахыг хичээдэг. Тусгай хэрэгцээт иргэдийг сургалтад хамруулах үедээ дохионы хэлмэрчтэй хамтран ажилладаг.

Манай газар харааны бэрхшээлтэй сургагч багштай. Тус сургагч багш маань сургалт зохион байгуулахаас гадна харааны бэрхшээлтэй хүн дэлгэц унших программыг ашиглаад мэдээлэл бүрэн авч чадаж байна уу? гэдгийг тест хийж боловсруулалт, хөгжүүлэлт дээр зөвлөмж өгч ажилладаг. Үр дүнд нь E-Mongolia аппликейшн болон веб сайт аль аль нь дэлгэц уншигч программаар уншигддаг болсон. Харааны бэрхшээлтэй иргэн дэлгэцийн хүссэн газар хүрэхэд тэнд байгаа үг, өгүүлбэр тухайн хүнд уншигддаг болсон юм.

Тэгш хүртээмжийн тал дээр “Веб контентын хүртээмжийн удирдамж (WCAG)” дэлхийд нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх стандарт бөгөөд үүнийг боловсруулахдаа интернэт хэрэглэгчийн онцлог, төхөөрөмжийн төрөл, интернэтийн хурд зэргийг тусгасан байдаг. Энгийнээр хэлбэл, энэ зөвлөмжийн дагуу ажилласан бол тэгш хүртээмжийг бүрдүүлсэн гэж үндсэндээ тооцдог.

Цаашид эрдэм шинжилгээ, судалгааны чиглэлээр хэрхэн ажиллах вэ?

“И-Монгол академи” УТҮГ үндсэн болон дэмжих системүүдийг хөгжүүлэх, систем хоорондын интеграцийг хийх, сургалт, үйл ажиллагааг зохион байгуулахаас гадна байгуулагдсан цагаасаа хойш эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг давхар хийсээр ирсэн. Дурдахад;

• Олон улсын Шинжлэх ухаан, инженерчлэл, технологийн бага хурал (ICSET 2023)-д “Бүх нийтийн МХХТ-ийн чадамжийн бүтцийн хүрээ” сэдэвт өгүүллийг илтгэж, олон улсын сэтгүүлд нийтлэгдсэн. Тус хурал нь 2011 оноос эхэлж зохион байгуулагдсан бөгөөд ХБНГУ, Франц, БНХАУ, Монгол, Йордан, Алжир, Япон, Казахстан, Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс оролцсон.
• ХБНГУ-ын Лаута/Лабуш (Lauta/Laubusch) хотын IBS сангаас 13 дахь жилдээ зохион байгуулсан “Олон улсын компьютерын шинжлэх ухаан, боловсролын технологийн симпозиум (ISCSET)”-д “The ICT Competence Framework for Formal and Non-formal Educational Training in Mongolia” сэдэвт илтгэлийг гурван удаагийн шүүмжээр сайжруулан олон улсын IEEE стандартыг хангасан тул хэлэлцүүлж, scopus-д бүртгэлтэй сэтгүүлд нийтлүүлсэн.
• 2024 оны 4 сарын 24-нд “Нээлттэй Боловсрол 2024” Олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал зохион байгуулагдсан. Нийт 16 илтгэл хэлэлцүүлэгдсэн.
• 2024 оны 5 сарын 29, 30-нд Боловсролын тулгамдсан асуудал, шийдэл арга зам-2024 таван байгууллагын хамтарсан эрдэм шинжилгээний хурлаар “Хүүхдийн академик үгийн нөөцийг тогтоож, үгийн санг түвшинд оноох судалгааны зарим үр дүн”, “Үндэсний бичиг аппликейшны туршилтын үр дүн” сэдэвт өгүүллүүдийг хамтран бичиж, хэлэлцүүлсэн.
• 2024 оны 3 сарын 23-нд зохион байгуулагдсан “Сургалт-Судалгаа-Хөгжил 2024” эрдэм шинжилгээний хуралд “Монгол Улсын албан болон албан бус боловсролын сургалтаар иргэдийн мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн чадамжийн бүтцийн хүрээг боловсруулсан байдал” сэдэвт өгүүллийг бичиж, илтгэсэн.

Эдгээр олон улсын болон дотоодын эрдэм шинжилгээний ажлуудад оролцож байсан туршлагатай дээрээ үндэслээд E-Mongolia системийн өгөгдөлд суурилж, төрийн үйлчилгээний цахимжилтийн талаар өгүүлэл, нийтлэл бичих, хурал, зөвлөгөөн, симпозиумд илтгэл хэлэлцүүлэх, статистик үр дүнг олон нийтэд сонирхолтой олон төрлийн контент байдлаар таниулах, нийтлэх зэргээр академик түвшинд ажиллахаар 2025 онд төлөвлөөд байна.