ХСҮТ-ийн захирал асан, Анагаах ухааны доктор, дэд профессор Н.Эрдэнэхүүтэй ярилцлаа.

-Өнгөрсөн долоо хоногт таныг үүрэгт ажлаас тань халах шийдвэр гарч, та ч өөрөө мэдээлэл хийсэн. Энэ бүхний шалтгаан юу байв. Үүнд улс төрийн нөлөө орсон гэж бодож байна уу?

-Ер нь улс орон хөгжихөд нэг зүйл чухал байдаг. Өнгөрсөн жилийн туршлага, бүх үйл явцыг эргээд харахаар улс төр оролцсон зүйл ямар ч салбарын хөгжилд саад болдог. Саад болж байгаагаас болоод хөгжиж байсан салбар зогсож эхэлдэг. Гэхдээ бид үүнийг өнөөдөр залж, зогсоож чадахгүй юм байна. Аливаа зүйл хуулийн дагуу байх ёстой. Шалтгаантай байсан бол сахилгын шийтгэлээ ногдуулаад, үр дүнд нь ийм арга хэмжээ авлаа, тэр бүхний үр дүнд ингээд ажлаас халахаар боллоо гэдэг зүйл байх ёстой. Шалтгаангүй байлаа ч гэсэн дор хаяж 45 хоногийн өмнө хөдөлмөрийн хуулиараа мэдэгдэх ёстой. Гэтэл өглөө тушаалаа гаргаад, тэр өглөөдөө орлох хүн нь хүрч ирээд гэнэт л халсан. Хөдөлмөрийн хууль гэдэг ажил олгогч болон ажилтны хоорондын харилцааг хатуу болгохгүйн тулд хамгаалах ёстой байдаг. Гэтэл тийм зүйл болсонгүй. Эрүүл мэндийн хувьд би сүүлийн үед ядарч байсан. Эмнэлгийн даргын ажил гэдэг хүн харахад сайхан юм шиг боловч ямар ч үед утсаа ч унтрааж болдоггүй, зөвхөн мөнгө санхүү биш, хүний амь нас, байшин сав, тоног төхөөрөмжийн бэлэн байдал гээд тэр бүгдийнх нь аюулгүй байдлыг хангах, тогтвортой байлгах, нэг өдөр ч гэсэн өвчтөнд тусламж үйлчилгээ хоцроохгүйн тулд өдөр шөнөгүй ажиллаж байдаг.

Одоо бол утсаа унтраах эрхтэй болж байна. Ер нь өнөөдрөөс эхлээд тайван болж эхлэхээ мэдэрч байна. Бас амрах хэрэгтэй байна. Өнгөрсөн хугацаанд ний нуугүй хэлэхэд, асар их турлаа. Сая хэвлэлээр мэдээлэл явахад манай эмнэлгээр тусламж үйлчилгээ авч байсан хүмүүс эерэг, дандаа сайхан үг хэлж байна.

Миний хувьд ажлаа өгч байгаа ч үүнд их баяртай байгаа. Хүний итгэлийг дааж ажилласан нь олны нүдэнд харагддаг юм байна гэдгийг олж мэдлээ.

Энэ нь л надад маш том шагнал болж байна. Энэ бол ээлжтэй ажил. Нэг хүн авч л таараа, нөгөө нь өгч л таараа. Энэ бол зүй ёсны хэрэг. Нэг өдөр ийм юм болох л байсан. Хамгийн гол нь би буруутай юм шиг гармааргүй байна. Би гэнэт халагдсаныхаа дагуу шүүхдэх нь ойлгомжтой. Ямартаа ч өөрийгөө буруугүй гэдгийг, тэр хүн шийдвэрээ буруу гаргасан гэдгийг нотлох ёстой. Цаашдаа эрдэм ном, судалгаа шинжилгээ рүү чиглэсэн ажлаа хийгээд явна гэсэн бодол байна.

-Манай улс хавдрын шалтгаант нас баралтаараа дэлхийд тэргүүлж байгаа. Яагаад хавдар буурахгүй байна вэ, шалтгаан нь хаанаа байна?

-Энэ хугацаанд бид эмчилгээ, оношилгооны чадвараа сайжруулж, хүнээ сургах гээд шинэ тоног төхөөрөмж, технологи оруулчих гээд чадахаараа ажиллалаа. Яагаад буурахгүй байна гэдгийг харахаар ганцхан ХСҮТ юм уу, Улаанбаатарт дангаараа шийдэх ёстой асуудал биш юм байна. Орон нутагтаа хийх ёстой байна, орон нутагт оношилгоогоо сайжруулаад, эмч нараа ажиллуулах ёстой юм байна. Тэнд чадамж бага байх юм бол оношилж, илрүүлж чадахгүй. Хэрвээ тэнд хангалттай оношилж чаддаг байвал орон нутагтаа хүмүүс эмчлүүлэх бололцоотой. Даанч тийм юм байхгүй. Ихэнх нь хожуу шатандаа илэрч байна. Шалтгаан нь тэр. Санхүү, эдийн засгийн хувьд Монгол Улс тийм ч сайн биш. Гэхдээ өнөөдөр бололцоотой гэж харж байгаа. Эрүүл мэндийн салбартаа бодлоготойгоор мөнгөө зохицуулаад ажиллах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь улс төр, санхүү мөнгөний сонирхолтойгоор ажиллах хэрэггүй. Яагаад хавдар буурахгүй байна гэж та асуулаа. Шалтгаан нь бид оношилж чадахгүй байгаа. Монгол Улс даяараа дурангийн оношилгооны чадамжаа сайжруулах хэрэгтэй. Оношилгооны чадамж гэдэгт нэгдүгээрт, тоног төхөөрөмж, хоёрдугаарт, хүн нь сурсан байх ёстой. Хэчнээн сайхан багажтай байгаад ходоодны хавдрыг мэдэхгүй, оношилж чадахгүй байвал ямар ч үр дүнгүй. Ийм зүйлийг шийдэхийн тулд өнгөрсөн хугацаанд бид ажлаа хийгээд эхлүүлсэн байсан. Тухайлбал, дурангийн төв байгуулах гээд явж байгаа. Өмнө нь бид хавдартай хүнийг эмнэлгээр л төсөөлдөг байсан. Гэтэл хавдартай хүн чинь эмнэлэгт ирэхээсээ өмнө сэргээн засах тусламж үйлчилгээ авах хэрэгтэй. Хагалгаанд орсны дараа бид эмнэлгээс шууд гаргачихдаг байсан. Үүнийг би гурван жил хөөцөлдлөө. Шинэ захиралдаа би энэ бүхнээ хэлээд, тайлбарлаад өгсөн.

-Өнөөдөр эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байгаа эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнүүд өөрсдөдөө тулгарч байгаа асуудлаа хэлж, шүгэл үлээх нь цөөн байгаа юм шиг харагддаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ?

-Ер нь ийм зүйл тогтчихлоо. Энэ бол муугийн шинж. Хүн болгон үгээ хэлэх, бодол санаагаа илэрхийлэх эрхтэй. Харамсалтай нь, бүх юмыг болж байгаа юм шиг харагдуулах гээд хаадаг болсон байна. Асуудлыг нь ил гаргаад, шийдвэрлэх аргуудыг нь хоорондоо ярилцаад, саналаа солилцож шийдвэрээ гаргаад, үр дүнд нь нөгөө зүйлсээ засах ёстой. Харамсалтай нь түүнийг хүлээж авахгүй байна. Өөрсдийгөө л гоё харагдуулах нь чухал юм байна. Гэхдээ миний хувьд яг одоогийн байдлаар амрах, өөрийгөө эргэн харах цаг болсон гэж бодож байна. Олон жил амралгүй ажиллалаа, байнгын тэр яасан бол, тэнд яаж байгаа бол гээд тайван унтаж чаддаггүй байсан бол энэ бодлууд маань аажимдаа чөлөөлөгдөх байх гэж бодож байна.

Эрүүл мэндийн салбарт эмч нар маань дуугарахгүй байж болохгүй, өөрсдийнхөө эрх ашгийг хамгаалж байх хэрэгтэй. Үүнээс гадна Монгол Улсад эмч хүний нэр хүнд маш чухал болоод байна. Аль ч улсад эмч хүнийг нэр хүндтэйгээр хүлээж авдаг. Тийм зүйлийг бий болгохын тулд эмч нар маань өөрсдөөсөө эхлэх ёстой. Нэгдүгээрт, мөнгө төгрөгийн асуудалд орохоо болих хэрэгтэй, дараа нь эмч маань өөрөө хүнтэй зөв харьцах хэрэгтэй. Эмч гэдэг мэргэжлийг сонгосон юм бол хандлага, зорилгоо өөрчилж, илүү шинэ юмыг бүтээж ажиллах хэрэгтэй. Гэхдээ бид энэ бүхнийг мэдэж байгаа. Үүнд цалин, мөнгө төгрөг саад болж байгааг ч анзаарч байна. Түүнээс биш бага цалинтай гээд хүнтэй муухай харьц, хүний эмчилгээг дутуу хий гэсэн юм байхгүй. Эмчийнхээ нэр хүндийг өргөхийн тулд эмч нар өөрсдөө хичээх ёстой болчихоод байна. Бид хүний төлөө ажиллаж байгаа гэдгээ харуулж байж бусдад хүндлэгдэнэ. Сүүлийн үед амиа хоохойлсон зан чанар салбарын хүмүүст ажиглагдаж байна. Хэдэн жилийн дараа алга болохыг мэдэхгүй. Гэхдээ эрүүл мэндийн салбарт байгаа хүмүүс битгий амиа хоохойлсон байгаасай гэж бодож байна.

-Таны хувьд эрүүл мэндийн салбарт доод албан тушаалтнаас эхлээд ажилласан шүү дээ. Энэ хугацаанд эрүүл мэндийн салбарт одоо хүртэл бугшсан ямар асуудал байна?

-Манай эрүүл мэндийн салбарын удирдлага, менежмент байхгүй болчихлоо. Яагаад гэхээр бодлого дээрээ суудаг хүнгүй болсон байна. Эрүүл мэндийн яамны чадамж буурчихлаа. Эмнэлгийн ажлыг хийхдээ өөрийнх нь үгэнд ордог, буруу ч бай, зөв ч бай гаргасан шийдвэрийг нь үг дуугүй биелүүлдэг хүмүүсээр эрүүл мэндийн олон харьяа байгууллагуудаа дүүргэсэн байна. Яг ингээд харахад Т.Мөнхсайхан сайдын хувьд чадалтай хүмүүсээр ажил хийлгэх нь гол биш, харин дуугай, өөрийг нь магтан дуулдаг хүмүүсийн бүлэглэлийг бий болгож байна. Бүх газар хүрье гэсэн бодолтой байх шиг байна. Ингэх нь өөрт аюулгүй, өөртөө таалагдаж байгаа юм шиг боловч тэр нь хуурмаг. Үнэн хэрэгтээ үхлийг хэчнээн хувиар бууруулсан юм, ямар бодлого гаргаад түүний үндсэн дээр хүний эрүүл мэнд яаж сайжирсан юм гэдэг хийсэн ажлыг нь дүгнэдэг юм. Жишээ нь, Швед улс гэмтлээр нас бардаггүй орон болно гэдгээ зарласан. Манайх Орос, Украины дайнаар нас барсан хүний тооноос хэд дахин илүү осол, гэмтлээр нас бараад байгаа хүнийхээ тоог хэрхэн бууруулна гэж зорилго тавьсан юм. Тэрэндээ хүрч байгаа юм уу гэдэг дээрээ л ажиллах ёстой. Тэрнээс биш хэн миний үгэнд орж байна гээд энд тэнд очиж тоног төхөөрөмж амлаад явах нь тийм ч сонин биш. Эхлээд зорилтуудаа гаргаад ажиллах ёстой. Менежментийн хувьд нэг л биш болчихлоо. Эрүүл мэндийн яаманд байгаа хүмүүс бодлого гаргах ёстой юм уу, эсвэл өвчтөний гомдлыг барагдуулаад сууж байдаг хүмүүс юм уу. Энэ бүхнийгээ томоор нь харж цэгцлэхгүй бол энэхүү зовлон дуусахгүй. Эмнэлэг дээр сурсан юмаа эмнэлгийн асуудлыг шийдэж байгаа юм шиг яаман дээр очиж хийгээд байвал бүтэхгүй. Тийм учраас мэргэжлийн боловсон хүчин байхгүй болсон гэж хэлэх гээд байгаа юм. Та бүхэн харж байгаа байх. Жишээлбэл, Т.Мөнхсайхан сайд яг нийгмийн эрүүл мэндээр суралцсан юм уу гээд яривал асуудал бий.

-Хавдрын өвчлөл их байна гээд хүн бүхэн ярьдаг. Гэтэл бидэнд хавдар тусахгүй байх боломж байгаа биз дээ?

-Нийт хавдрын шалтгааны 75 хувь нь өөрөөс хамаарсан байдаг. 25 хувь нь хянаж чадахгүйгээр, цаанаасаа үүсгэгддэг гэсэн үг. 75 хувийг нь бид сэргийлж чадна. Хамгийн түрүүнд бид амьдралын хэв маягаа өөрчлөх хэрэгтэй. Үүнд хоол унд, архи тамхины зохистой хэрэглээ орно. Ерөөсөө бид тамхиа л больчих юм бол нийт хавдрын 30 хувийг байхгүй болгож чадна. Залуус маань туршлагагүй, заавал хүний алдсаныг онож, алдсанаар явдаг дутагдалтай. Биднийг ч бага байхад тамхи яаж биднийг донтуулдаг вэ, яаж биднийг хэрэглэгч болгодог вэ гэдгийг заадаггүй байсан. Эрүүл мэндийн боловсрол гээд хичээл хөтөлбөрт нь оруулсан ч тэрийгээ зүгээр л хичээл гээд хаячихсан. Тийм учраас нийгэмд гарах үр дүнг нь тооцож, орчин нөхцөлдөө уялдуулж, бид сургалтаа орох ёстой юм билээ. Мөн гепатитын B, C вирус гээд бид дандаа өөрсдөө урьдчилан сэргийлж болох зүйл.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Г.Балгармаа