Хятад Улс цай, торго, шаазан гурвыг цайны замаар Хүбэй мужийн Ухань хотоос эхлэн Монгол, Орос улсаар дамжуулан Европ руу гаргадаг байсан түүхтэй.
Тэгвэл энэ удаад Монгол, Хятадын сэтгүүлчдийн сурвалжлах баг цайны өлгий нутаг болох Чибэй хотын Ян Лөү Дүн тосгонд зочлон цайны түүх, соёлтой танилцлаа.
Чибэй хотын захиргаанаас энэхүү гудамжинд хоёр давхар цайны музейг нээж, цайны соёлын үүх түүх, эдлэл хэрэгсэл, бичиг данс, хэв загвар, шахмал цайг олон нийтэд дэлгэн үзүүлдэг байна. Тэдгээрээс уг музейд 200 жилийн өмнөх шахмал цай хүртэл хадгалж байгааг онцолж байлаа.

Ян Лөү Дүн тосгон нь 1000 жилийн түүхтэй хэдий ч хүн олноороо суурьшин амьдарч цайны худалдаа эрхлэлт явуулаад 400 гаруй жил болжээ. Ингэхдээ 1250 метрын урттай энэхүү цайны гудамжийг төр засгийн бодлогоор 2012 онд сэргээн засварлаж, Хятадын эртний өв соёлд бүртгэж, түүх, соёлын дурсгалт газар төдийгүй аялал жуулчлалын бүс болгосон байна.

Энэхүү цайны гудамжинд нэг дугуйт тэргэнд ачиж, зөөж, тээвэрлэж явахдаа чулуун замыг хотойлгож мөрийг гаргасан байна. Мөн цайг эмчилгээний зориулалтаар ашигладаг домчийн өргөөг тэр үеийн байдлаар нь хадгалсан нь цайны соёлтой танилцахаар очиж буй аялагчдад үзэх сонирхолтой зүйлийн нэг байв.

Тан гүрний үед цайг навчит хэлбэрээ хүнсэнд шууд хэрэглэдэг байсан бол үүний дараагаар хатаах болон вааранд боловсруулах хэлбэрээр хандалж хэрэглэж ирснээр цай уух соёл эхэлсэн байна. Хятадын газар нутагт төр улсаа байгуулж байсан хаадууд өөр өөрийн онцлогтой цайг таашаан хүртдэг байсан бөгөөд Мин улсын хаан ногоон цайнд дурлан хэрэглэдэг болсноор ногоон цай нь нийт Хятад Улс даяарх гол хэрэглээ болжээ.

Мөн Чин гүрний үеэс монголчуудын хамгийн өргөн хэрэглэж ирсэн, арилжааны хэрэгсэл болж байсан хунз цайг энэ нутагт тарьж, боловсруулан цайны зам дагуу тээвэрлэн Монгол оронд хүргэдэг байсан гэдэг.

Түүнчлэн Сүн гүрний үед буюу 1006 онд Монгол нутаг руу цай хүргэдэг байсан тухай музейн тэмдэглэлд үлджээ. Мөн энэ нутагт 1863 онд Орос, Англи Улс цайны үйлдвэрээ нээсэн байна. Анх цайг гар аргаар үйлдвэрлэж эхлэхэд 40 мянган хүн ажиллаж байсан бол 1873 оноос үйлдвэрийн аргаар хийж эхэлжээ.

Дашрамд дурьдахад 2019 онд гарсан дэлхий нийтийг хамарсан “Ковид19” цар тахлын үед Ухань хотын ард түмэнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын санаачлагаар Монголын ард түмнээс 30.000 хонь бэлэглэсний хариу болгож, Ухань хотын ард түмнээс зөвхөн монголчуудад зориулан Хөх тэнгэрийн монгол орныг бэлэгдсэн тусгай амт чанарын найрлага бүхий дээд зэрэглэлийн “Хөх цай”-г энд үйлдвэрлэж, Монгол түмэнд бэлэглэсэн байдаг.