Монгол Улсад авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиг үүрэгтэй байгууллага болох Авлигатай тэмцэх газар (АТГ) байгуулагдаад даруй 18 жил өнгөрчээ. Гэвч энэ хугацаанд АТГ-аас хүлээгдэж байсан үр дүн, иргэдийн найдлага биелэлээ олоогүй төдийгүй, олон нийтийн дунд итгэл алдрах болсон нь нууц биш.

Харин энэ удаад эрэн сурвалжлах чиглэлээр дагнан ажилладаг ergelt.mn сайт өөрсдийн таван жилийн ойдоо зориулж “126” нэртэй тусгай сэтгүүл гаргаж, 2024 оны УИХ-ын сонгуулиар сонгогдсон 126 гишүүний улс төрийн болон ургийн холбоо, авсан тендер, авлигын шинжтэй хэрэг, эрх мэдлээ урвуулан ашигласан магадлалтай үйлдлүүдийг тодорхой баримтад тулгуурлан дэлгэн тавьжээ.

Товчоор хэлбэл, энэ бол Авлигатай тэмцэх газар, Эрүүгийн цагдаагийн газар зэрэг байгууллагуудын хийх ёстой шалгалт, баримт цуглуулах, олон нийтэд мэдээлэх ажлыг сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийнхэн өөрсдөө хийчихлээ гэсэн үг юм. Ингэхэд бид нэг зүйлийг асуух эрхтэй болж байна: Тэгвэл АТГ яг юу хийдэг байгууллага вэ?

2007 онд байгуулагдсан АТГ-ын гол зорилго нь төрийн албан тушаалтны хээл хахууль, эрх мэдэл албан тушаалаа урвуулан ашиглах зэрэг гэмт хэргийг илрүүлж, хууль зөрчигчдөд хариуцлага тооцох байсан. Гэвч өнгөрсөн хугацаанд:

• Авлигын түвшин буурсангүй, харин ч улс төрчид, төрийн өндөр албан тушаалтнуудын дунд илүү нарийн, бүтэцтэй хэлхээ холбоо үүсч, “хор найруулах” арга барил нь боловсронгуй болжээ.
• АТГ нь бодитой том хэргүүдийг илрүүлж, шалгаж, хариуцлага тооцохын оронд “зөөлөн мэдэгдэл”, “сайтар шалгаж байна” гэх нэрийн доор чимээгүй өнгөрүүлдэг хандлага давамгайлж, “жижиг жараахайнууд”-ыг сүр дуулиантайгаар баривчилснаа зарладаг төдий байгууллага болчихлоо.
• АТГ улс төрийн нөлөөлөлд автсан, улмаар тэнцвэргүй, “захиалгат” ажиллагааг гүйцэтгэдэг болсон гэх хардлага олон нийтийн дунд түгээмэл байна.

Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй АТГ-ын “үүргийг гүйцэтгэж” ажиллаж байна

“126” сэтгүүлд багтсан мэдээллийг харахад, сэтгүүлчид:

- УИХ-ын гишүүдийн ургийн болон улс төрийн хамаарлыг судалж, бүтэцлэсэн;

- Тэдний нэр дээр болон хамаарал бүхий компаниудаар дамжуулан тендер авсан баримт, ашиг сонирхлын зөрчил зэргийг баримтаар нотолж гаргасан;

- Зарим тохиолдолд хууль зөрчсөн үйлдлийн шинжтэй мэдээллийг олон нийтэд ил болгосон байна.

- Энэ бүхнийг харахад, АТГ, ЭЦГ зэрэг байгууллагын хийх ёстой үүрэг, ажлыг нь эрэн сурвалжлагч сэтгүүлчид илүү хариуцлагатай, зоригтойгоор хийжээ.

АТГ-ыг татан буулгаж, шинэ бүтэц үүсгэх шаардлагатай юу?

АТГ-г өнөөгийн байдлаар үр дүнгүй, итгэлгүй гэж үзэж буй олон нийт, иргэний нийгмийн байр суурь улам бүр гарах болсон. Ийм нөхцөлд дараах шийдлийг нухацтай хэлэлцэх цаг болсон байж мэднэ:

• АТГ-ыг татан буулгах – Түүхэн үүргээ биелүүлж чадаагүй, улс төрөөс хараат, хариуцлагагүй бүтэц болсон бол түүнийг цааш нь төрөөс санхүүжүүлэн ажиллуулах шаардлагагүй.
• Шинэ, бие даасан хуулийн нэгж байгуулах – Улс төрч, төрийн өндөр албан тушаалтнуудыг тусгайлан шалгах, мөрдөн байцаах чиг үүрэгтэй, парламент, гүйцэтгэх эрх мэдлээс бүрэн хараат бус байгууллага хэрэгтэй.
• Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйг дэмжих хууль, санхүүгийн орчин бүрдүүлэх – Иргэний нийгмийн хяналтыг бодитоор хэрэгжүүлэхэд энэ салбар хамгийн чухал тул төрөөс хараат бус байдлаар хөгжих боломжийг нь бүрдүүлэх шаардлагатай.

Төрийн байгууллага гүйцэтгэх ёстой ажлыг иргэний нийгэм, хэвлэл мэдээллийнхэн гүйцэтгэж байна гэдэг бол нийгмийн хувьд хэвийн, сайн үзэгдэл огт биш. Энэ бол төрийн институтуудын завхрал, ёс зүйгүй байдал, хариуцлагагүй ажиллагааны бодит илрэл юм.

Хэрэв бид энэ хэвээр үргэлжлүүлсээр байвал “авлигатай тэмцэх байгууллага” нэртэй ч “авлигын сүлжээ”-г хамгаалдаг бүтэцтэй эвлэрсээр байх магадлалтай.

Тиймээс АТГ-ыг татан буулгаж, хариуцлагын бодит бүтэц шинээр үүсгэх цаг болсон гэж бодож байна.

А.Галт

AMLALT.MN