Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 14-р зүйлийн 1,2-т зааснаар “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байх бөгөөд хэнийг ч үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна” хэмээсэн байдаг.

Гэтэл бодит байдал дээр эрх мэдэлтнүүд хуулийн “дээр”, энгийн иргэд хуулийн “дор” байдаг нь хэвийн үзэгдэл мэт болчихлоо. Товхондоо хууль “гууль” болж, худал “үнэн” мэт харагдах боллоо…
“Дарга ял завшдаг, дарга шоронд ордоггүй” гэх итгэл үнэмшил нийгэмд тархаж, “Төр гэдэг бол эрх мэдэлтэй, баян чинээлэг хүний тоглоомын талбар болжээ” гэх харуусал газар авч байна.

Улс төрчид сонгууль бүрээр л сайхан амлаж “хуулийг яс тас хэрэгжүүлнэ, албан тушаалын гэмт хэрэгтнүүдэд ял онооно, авлигачидтай хатуу тэмцэж, хууль бусаар олсон хөрөнгийг нь хураана” гэдэг үнэн хэрэгтээ эрх мэдэлд хүрээд өөрсдөө өнөөх “авлигачдаасаа” дээрдэх юмгүй “сарниж” байна. Төрийн байгууллагаас иргэдийн мэдэх эрхийг боомилж, хэвлэн нийтлэгчийг эрүүгийн хуулиар далайлган сүрдүүлж, төр засаг мэдээллээ “төрийн болон байгууллагын нууц”-д хамруулж, татвар төлөгчдийн мөнгийг хэн, хэрхэн үргүй зарцуулж байгаад тавих олон нийтийн хяналтыг алдагдуулаад удлаа.

Товчхондоо хууль цаасан дээр л “үлдлээ”.

Хэрэв Шилэн дансны тухай хууль хэрэгждэг, мөрддөг, байгууллага дээрээ мөрдүүлээгүй дарга нарт хариуцлага тооцдог байсан бол татвар төлөгчдийн мөнгийг хэн гэдэг албан тушаалтан хэрхэн үр дүнгүй зарцуулсныг иргэд мэдэх боломжтой. Бас Төрийн аудит ажлаа хариуцлагатай хийдэг байсан бол Төрийн өмчит компаниудад Хяналтын менежер томилж, илүү зардал болгох шаардлага үгүйсэн.

Харин өчигдөрхөн Ерөнхий аудитораар шинээр томилогдсон С.Магнайсүрэн төрийн албанд олон жил туршлагажсан хүний хувьд энэ асуудлыг анхааралдаа авч ажиллана гэдэгт итгэж байна.

Цагаан дээр хараар бичсэн хуулийг хуулийн байгууллагууд энгийн иргэн, эрх мэдэлтнүүдэд ялгаатай байдлаар хэрэгжүүлдэг, яллаж шийтгэдэг боллоо гэдгийг олон нийт хуйгаараа хэлж ярьж байна.

Авлига “авсан” дарга “ялгүй”, ажлыг нь гүйцэтгэсэн “цэрэг ялтай” болдогийн тод томруун жишээг та бид Хулхи ногоон автобусны хэрэг, Хөгжлийн банкны хэрэг, Нүүрсний хулгайн хэрэг, ЖДҮ-ийн хэргээс харж болохоор байна. Тэр хэрээр төрийн албанд итгэх иргэдийн итгэл алдарч байна.

Тэр бүү хэл авлигачин, ЖДҮ-чин, Нүүрсний хулгайд нэр холбогдогч нэгэн Монгол Улсын гурван том даргын нэг болчихсон ч явж байна.
Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх тухай хууль байсаар атал, хууль нь хүний нүүр харж хэрэгждэг болчихсон энэ цаг үед, “эрх зүйт төр”-ийн тухай яриа зүгээр л хоосон цуурай мэт сонсогдоно. Бодит байдал дээр бол хуулийн засаглал биш, хүн харж шийддэг, гар харж ажилладаг гаж тогтолцоо л тогтоод удлаа.

“Хонгилын үзүүрт харагдах гэрэл” шиг “яг маргааш сайхан болох гэж байна, нөгөөдөр метротой болно, тэрний маргааш дүүжин тээвэртэй болно, амьдрал удахгүй сайжирна, харанхуй гийж, гэрэл асна” гэсэн улиглалыг төр засгаас тасралтгүй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “цацаж”, иргэдийг тархийг угааж, өдөр хоногийг нь өнгөрүүлж, цаагуураа хулгай худлаар улс орноо цөлмөж байна.
Магадгүй бид маргааш ч, нөгөөдөр ч метротой болохгүй, харин метро барих нэрээр асар их хөрөнгийг “зувчуулчихсан”, хоосон зураг төсөл төдий л үлдэх бий дээ…

Хэрэв бид өнөөдрийн энэ хууль гууль шиг болсон байдлыг зүгээр л “хэвийн” мэт хүлээн зөвшөөрсөөр байвал, маргааш “эрх чөлөө” гэдэг үгийг зөвхөн номоос л унших болох вий…

AMLALT.MN

А.Галт