Сонгуулийн хууль ирэх оны зургадугаар сард эцэслэгдэн батлагдсан байх учиртай. Холимог тогтолцоог бий болгох уур амьсгал урьдчилсан байдлаар ойлгогдож байна. Ердөө мөдхөн он гараад л Монголд сонгуулийн учир жанцан жинхэнэ сэдэв болж, хууль тогтоох дээд байгууллагад суудал горилох хүмүүс одооноос төлөвлөгөөндөө орсон уур амьсгал өрнөж байгааг олон талаар харж байна. Ардын нам, Ардчилсан намыг ээлжлэн сонгож ирсэн Архангайчууд сүүлийн хоёр сонгууль дараалан гурван хүнийг сонгосон. Айсуй сонгуульд эднийгээ солих магадлал тун их ээ.

Ж.Мөнхбат. Энэ хүнд дахин дэвших сонирхол байгаа нь ойлгомжтой. Гэхдээ сүүлийн үед хараад байх нь ээ, намдаа баахан бүүрэлхүүлэнгүй, арагш шидэгдсэн байна гэж үзэгдэж байгаа. Мань эрийг Боомтын асуудал хариуцсан сайд болгоноо гэж цуурсан, одоо ч болсон юм алга. Угаасаа Ерөнхий сайд нь Засаг төрөө хэзээ ч бүтэн болгодоггүй, ямар нэг албан тушаалыг өр өглөгт өгөх замаар тохироо хийдэг, арын нүүдлээ хийдэг хүн. Түүнд засаг нь бүрэн бүтэн байх сонин биш. Харин ч бүрэн бүтэн байх нь эрсдэл дагуулдгаар ойлгогддог шиг байна. Ч.Хүрэлбаатарыг л гэхэд Шадар болгоно гэж хууль санаачилчихаад одоо ч гүйцэлдүүлээгүй л байна. Ж.Мөнхбатыг улмаар Т.Аюурсайханы голоод явсан УИХ-ын дэд даргад тавих юм гэнэ ээ гээд л бас л шуугиж байна. Хажуугаар нэгэн боксчин залууд өгнө гэж амласан машинаа өгөхгүй юм, тэгснээ өгөх ч албагүй л гэлээ. Ер нь хэнд ч болов гомдоод яваа хүн бололтой. Энэ байдлаараа түүнийг ирэх сонгуульд Ардын нам дэвшүүлж явуулах нь эргэлзээтэй л харагдаад байна. Улсын Ерөнхийлөгчтэй М.Энхболдыг өмөөрч нилээд “ноцолдсоноос” ингэж яваа юм гэх улс олон. Үнэн ч байж мэдэх. Иргэний уянгын шүлэг бичээд ир мөртэй шиг явсан Ж.Мөнхбат эдүгээ гундаад, нэр сүр ч олигтой байхаа байсан уу гэвэл тийм л шиг гэж хэлэхээр болжээ. Нэгэнт алба өгч, ажиллуулахгүй, зүгээр л өлбийсөн байдалтай байлгаад байвал нь, барьцаа сайн аваад сөрөг улс төрөө хийсэн нь дээр биз дээ. Байлдан олохгүйгээр амжилт ирдэггүйг Ж.Мөнхбат мэдэхтэйгээ. Арван зургаан оны сонгуулийн дараа Ерөнхий сайд болноо гээд л явсан хүн. Хажуугаар нь дайраад хоёр гурван ч Ерөнхий сайд төрөөд, эдүгээ удахгүй дөрөв дэх нь тодрох магадлалтай гэсэн. Эд нартаа элдвийн асуудлаар атгуулчихаагүй юм бол жаахан явсхийж ажиллах нь ононо доо.

Ё.Баатарбилэг. Ц.Нямдорж хонгилд чирэгдээд , уйлж явсан чинь үнэн биз дээ гээд л байсан. Худлаа биш л бололтой юм билээ. Жолоочоороо мөнгө авсан гээд авлигын хэрэгт орооцолдоод л байсан, чимээ алдраа юу даа. Юутай ч том дуугарах гэхээр нь ах нарын зүгээс нь амжиж нэг юм гаргаж ирээд, муу дүүгээ “засаадаад” байгаа нь нийгэмд тод ажиглагдах болсон. УИХ-д хоёр суув. Ё.Баатарбилэгийн гэх тодотголтой, хаяглагдах дорвитой ажил бараг хийсэнгүй дээ. Уг нь урлаг соёл, нийгмийн чиглэлийн ажилд сэтгэлтэй, тэр талаар хийж оройлох хүсэлтэй нь анзаарагддаг. Боловсролын сайд, Байнгын хороон дарга гээд ажлууд хийлээ. Цолгорон дөмөг байж чадсангүй дээ л гэх үнэлгээтэй. Богинхон ч хугацаанд хаших шиг болсон. Архангайхандаа хайрлагдсан эсэх нь эргэлзээтэй. Гэхдээ хавдрын асуудлыг урьдчилж оношлох, тойргийнхноо хүний ёсоор энэрэх үйлс хийгээд байсан нь худалгүй. Байж байхад илүүгүй, байхгүй байлаа гэхэд үгүйлэгдэхгүй л хүн, тэр УИХ-д.

Г.Тэмүүлэн. Аавын бийд газар үз гэдэг үгийн биелэлийг их үзүүлэгч. Дэд сайд, Оюу толгойн ТУЗ гээд их ажилласаан. Гадаадад ч сурсан. Аавынхаа мөнгөөр гулгисан. Жаахан боловсрол эзэмшсэн. Гэхдээ хүн сэтгэлийн, ёс суртахууны боловсрол эзэмшээгүй нь онц тод байгаа хүн. Мөн саядаа л гэхэд аав Ч.Ганзориг арван оноор улсын эдийн засгаа чирэгдүүлсэн Эрдэнэтийн гэх хэрэгт яллагдсан. Маш багаар яллагдлаа, хүү нь аварлаа гээд нийгэм шуугихаараа нэг болж байна. Аав нарынх нь улсад хохируулсан мөнгө хэдэн зуун тэрбумаар яригдаад л. Хүү нь улсын Төсвийн байнгын даргаар ажиллаад л. Мөн ч даажинтай тохуутай явдал аа. Ардын нам ийм жишээг үлгэр жишээ гэж үздэггүй юм бол эдгээр аав хүү нараа одоо болиулах хэрэгтэй ээ. Д.Амарбаясгалан дарга нь манай намын ариун нэр хүндэд авлига ашид харш гээд л ярьдаг. Оюук дарга нь Эрдэнэтийн хэргийг хэрхэн шийдэгдэхийг харж байна л гээд байсан, ингэж хардаг юм болов уу. Одоо эдгээр лут дарга нар Төсвийн байнгын даргаа солих хэрэгтэй. Улсад тийм балагтай аавын хүү УИХ-д байх ёс суртахуун, нэр төр, ер нь хүний энгийн соёлоор ч хэрхэвч зөвшөөрөгдөхөөргүй буй биш үү. УИХ-ын дарга нь ч тоодоггүй нь хачин. Анандбазараас авсан юмаар нь таглачихдаг юм болов уу. Ямар боловч Ганзоригийн Тэмүүлэн гэдэг хүн УИХ-д байх нь жигшүүртэй. Гэтэл мөдхөн ЗГХЭГ-ын дарга болох санаатай гэсэн.

Д.Золжаргал. Архангай аймагт өрсөлдөн ялагдсан. Гэвч орон нутгийн сонгуульд намаа авч орж, бага боловч хувиар ялж Засаг дарга болсон. Гэвч улс төрөө дийлэхгүйгээс үү, улигт дээд гурван гишүүний явуулгаар уу, ганц жил даргалаад ажлаа өгсөн. Аймгийн Ардчилсан намын даргын ажлаа бол хийж байгаа байх. Уг хүн нь эн тэнхээтэй, хүн ёсоор ч дориун хүн шиг байдаг. С.Эрдэнийн хүн л дээ. Харьцангуй нэр цэвэр. Аж ахуйн, нийгмийн чиглэлтэй ажлын дөр, туршлага нилээд чамбайрсан. Хүнтэй ярьж тохирсон, за гэсэн бол түүндээ байдаг гэх юм билээ. Биеийн хэлэмж байдал нь ч тийм хүн харагддаг. Сонгогдоод гараад ирвэл зүтгээд, яваад байхаар хүн шиг ойлгогддог. Эрдэм боловсролоор муугүй байх. Одоо ч тэгээд эрдэм боловсролын цагаан захтнуудын оронд энэ Монголоо, эзэн түмнээ гэх л сэтгэлтэй хүн хэрэгтэй болж дээ. Улс төрөө сайн хийж, эрх баригчдыг үнэн бодитоор шүүмжилж шахаад, эвдэрсэн Ардчилсан намын дороос нь түшээд эр хүн шиг эрвэлзвэл Д.Золжаргалд боломж бий, бий.

М.Батжаргал. Монголын улс төрч бөхчүүдийн нэг. Улсын харцага цолтой. Мишка хэмээх хүний энэ хөвүүн Ардчилсан намын идэвхтэн. Аймгийн орлогч байсан. Саяхан тун богино настайгаар Аймгийн Засаг ноён хийж үзэх шиг. Орон нутагтаа ноолорсон улс төр хийдэг, манай бөхчүүдийн улс төрийн нэг арга барилтан харагддаг. Эрх мэдлийн амтанд эртхэн орсон. Гэвч түүнтэйгээ тэнцэх чадамж бий эсэх нь юу л бол. Аймгийн Ардчилсан намаа нэлээд мэддэг, Ардын намын нөхөдтэй хэл улаа олдог шиг байгаа юм. Засаг дарга болсон нь тиймэрхүү л хэлбэрийн байдлаар хэрэгжсэн байх. Намуудаас дэвшсэн аварга, гарьд бөхчүүд сүрхий л улс төр хийх. Гэвч бөхчүүд үндсэндээ улс төрд хэрэггүй юмаа гэж ард түмэн нэг муу юм ойлгоод байх шиг. М.Батжаргал санаа нь бол УИХ-ын гишүүн болох хүсэлтэй нь ойлгомжтой. Улсын харцага цолтой бас нэг гишүүн төрөө ч үү, үгүй ч үү. Ард түмэн мэдэх юм. Ардын намын ахин сонгогдсон гурваасаа дээр гэвэл сонгох л байх даа.

Б.Жаргалан. Хорин оны сонгуулиар дэвших гээд тун боломжийн сурталчилгаа хийсэн. Нийгэм ч сонирхсон. Боловсролтой, итгэлтэй. Жендерийн хувьд ч тэнцвэр үзүүлсэн, эвтэйхэн горилогч харагдаж байсан. Гэвч, аав шуналтан нь урдуур нь давхиад орхисон. Нямжавын Батбаярын охин. Орчин үеийн мэдлэг боловсрол, нийгмийн хөгжлийг нилээд углуургатай ойлгосон бүсгүй байна билээ. Фортуна Батбаярын нилээд олон оносон шийдвэрийн ард энэ охиныг нь байсан гэдэг. Оносон шийдвэрүүд гэдэг жаран найман хувийн татвар, бондын босголт зэргийг хэлж байна л даа. Дан оносон гэхэд хэцүү. Гэхдээ л гэнэтийн ашгийн татвар гэгч нь улсын санг боломжийн хөрөнгөтэй болгож байсаныг улс олон ярих. Бас мөлжсөн ч гэж ярих хувийн хэвшлийнхэн байдаг. Хөдөлгөөн бол хөгжил гэж үг байдаг. Стандарт бус сэтгэлгээ, оноч хөдөлгөөн Б.Жаргалан бүсгүйд байх шиг байдаг. Гол нь зөв байх хэрэгтэй. Мэдээж аавын нь алдаа охинд нь бий байх. Алдаж болохгүй гэх сэрэмж нь бас бий байх. Архангайчууд УИХ-д энэ хүүхнийг сонгож болох. Гэхдээ аавынхаа алдааг давтахгүй гэвэл шүү дээ. Н.Батбаяр бол улсад гай ч их тарьсан, зарим жаахан гавьяатай ч хүн.

Д.Ганхуяг. Уг нь эдийн засгийн сэтгэлгээ өндөртэй, идэж уусан нь бага, нэр цэвэр хүн шиг байдаг. Улсдаа сайн татвар төлөгч, хоёр гурван удаа УИХ-д суусан. Сайд ч байсан. Зика нарын фракцын хүн. Ардчилсан хүчний холбооны. УИХ-д байвал байхаар хүн. Ядаж цөлмөөд байхгүй. Архангайн хоёр сарлаг гэж Ц.Доржготов гуай бичиж байсан. Тэр сарлагуудыг зүтгүүл гэж бичсэн. Д.Ганхуягийн зүтгүүлэх “сарлаг” мөн байх. Ц.Доржготов гуай шударга хүн. Агуулгыг нь харсан байлгүй. Намынхаа эв нэгдлийн төлөө дуугарах хэрэгтэй, эрх баригчдын их наяд, наядын алдагдалтай төсвийг эрүүл болгох хэрэгтэй. Эр зориг, ир мөр нь дарагдчихаагүй бол УИХ-ын суудалдаа эргэж суугаад эх орны төлөө зүтгэх хэрэгтэй. Японд төгссөн. Японоос л зарчим, боловсрол, ёс суртахуун үнэртдэгсэн дээ.

П.Мөнхтулга. Нэг дэвшээд ойчсон. Гучин хэдхэн настай. Дэд сайд асан, уяач Ө.Пүрэвбаатар эцэгтэй. Сингапур, АНУ-д боловсрол эзэмшсэн. Өөрөө ч уяач. Өмнөх сонгуулиар бас хөөрхөн давшилттай явсаныг хүмүүс ярилцах юм билээ. Ажил хэрэгч, ирмүүн, харьцангуй зөв гэх. Орчин үеийн менежмэнт, шинэ ололтуудыг мэдээж бэлхэнээ эзэмшсэн. Бизнесч эцгийн мөрөөр эдийн засгийн өсөлт, түүний чухлыг эртээс мэдэрсэн. Залуу үе дотроо нэр хүндтэй, цэвэр нэр зүстэй. Одооноос Архангай аймагтаа шаргуу ажилламаар. Өмнө нь нэг очоод танигдсан. Горь горьдлого үүрүүлэгчид үүсчихсэн, нэмэгдэх хандлагатай. Эдүгээ байгаа гурваас илүү гарсан бодлого, нэр төрийг аваачвал Архангайчууд сонгоод л өгдөг өрд түмэн юм билээ дээ.

Энэ мэдээлэл, төлөв хандлага үргэлж өөрчлөгдөх байх. Энэ нь суудалд горилогсдын мөнгө хөрөнгө, үйл ажиллагааны нь цараа, даргыг дагах, цүнх барих, долоох болон ур ухаан, тактик болоод стратегит хэрхэн суралцсанаас нь, эдийн засаг, ёс суртахууныг хэрхэн бүтээх, бүтээсэнээс нь хамаараад байнга өөрчлөгдөх нь дамжиггүй. Тэр төлөв бүрт бид ахин шинэчлэн бодитыг бичин нийтэлж байх болно.

Б.Баяр

Амлалт.мн